तारादेवी बस्नेत
सन्दर्भ स्थानीय तह सदस्य निर्वाचन २०७९ को हो ।

-दोलखाको शैलुङ गाउँपालिका वडा नम्वर ८ भैसे बजारको एउटा खाजा घरमा युवाहरु खाजा खादै थिए । म पनि खाजा खानाकै लागि त्यहि खाजा घरमा छिर । म बसेको भन्दा केही परको टेबलमा युवाहरु चुनावको विषयमा गफिँदै थिएँ । त्यहि क्रममा एउटा युवाले भन्योे मेरो भागमा त यसपटक ४० हजार प¥यो नि !
यो दृश्य गत वैशाख ३० गते साँझ करिब ६ः ३० बजेको हो । निर्वाचन सकाएर म पनि खाजा खादै थिए । उनीहरुको आफ्नै तालमा रमाईरहेका थिए । मेरो भागमा त यसपटक निर्वाचनमा ४० प¥यो । योे सुनेपछि मेरो ध्यान ४० तर्फ मोडियो ।
उनीहरु आफ्नै शैलीमा कुरा गर्ने क्रममा अर्कोे युवाले ती युवालाई प्रश्न ग¥यो–कति भोट थियो तेरो घरमा ??
उसले भन्यो,– मेरो श्रीमती सहित पाँच भोट थियो । अर्को युवाले अचम्म मान्दै भन्यो हँ ….मेरोमा त काका काकीहरु सहित १५ भोट । यार मैले त त्यति धेरै पाइनँ, २० हजार मात्र  ।
याद नगरेजस्तो गर्दै म उनीका कुरा नियाल्दै थिए । कुरा प्रस्ट थियो,जति धेरै उम्मेदवारसँग वार्गेनिङ गर्न सक्यो त्यति धेरै नोटमा भोट किनिन्थ्यो र बेचिन्थ्यो ।
अर्को टेबलमा बसेका एक अधबैसेंले ती युवालाई समर्थन गदै भने, “हाम्रोतिर त पैसा चाहि बाँडेनन् तर कुखुरा, रक्सी, मासु चाँहि कति बाँडे बाँडे । मैले पनि उनीहरुले दिएको मासु खाए ।”
अर्को युवाले फेरी सोध्यो, मासुमा मात्रै भोट देको यो बेला ! कम्तिमा पनि १०÷२० हजार पैसा लिनु पर्दैन् । उसले भन्यो,“ पैसा दिनेहरु पनि आएका थिए । मेरो छोराले पैसामा भोट बेच्नु हुन् भन्यो त्यहि भएर पैसा चाहि लिईन ।”
उनीहरु यस्तै यस्तै कुरा गर्दै थिए । उदाहरणका लागि ती प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् ।

म आफै पनि शैलुङ गाउँपालिका वडा नं ८ को महिला वडा सदस्यको उम्मेरदवार भएर जनताको घरदैलो गर्ने क्रममा केही मतदाताले खुल्लमखुल्ला “मसंग २० भोट छ, १ लाख दिनुहुन्छ ? नदिए जसले दिन्छ उसैलाई भोट हालिन्छ ।” यो प्रतिनिधि उदाहरण मात्रै हो । फेरि अन्यथा नलागोस सबै मतदाता यस्तै गर्छन । जो सिधा जनता छन् उनीहरुलाई यो मतलब छैन तर सबै राजनीतिक दलहरुसंग वार्गेनिङ गर्ने केही समुहहरु भने निर्वाचनको समयमा सक्रिय भएको म आफैले प्रत्यक्ष अनुभव गरेकी छु ।
हामीलाई प्राप्त जानकारी अनुसार जिल्लाका कुनाकाप्चामा नोट दिएर भोट किन्ने र बेच्ने काम भयो । यसको अर्थ सबै उमेदवारले भोट किने भन्ने होइन र सबै मतदाताले भोट बेचे भन्ने अर्थ पनि होइन, भोट किन्न हुन्न भन्ने असल राजनीतिज्ञ छन् र पैसामा भोट बेच्न हुन्न भन्ने नैतिकवान् मतदाता पनि छन् । तर, यति भईकन ठूलो संख्याका मतदाताले यसपटक नगदमा भोट बेचे, केहीले जागिर पाइने, मन्दिरको छानो फेरिदिने, स्कुलको छानो बदलिदिने, कालोपत्रे गरिदिनेजस्ता आश्वासनमा पनि भोट बेचियो र खरिद गरियो ।
अब प्रश्न छ, भोट बिक्री किन हुन्छ र खरिद किन गरिन्छ ? जवाफ सबैलाई थाहा छ– नेपालका पूरै मतदाता मध्ये धेरैजसो मध्यम वर्गीय र गरिब छन् । धनीले आफ्नो धन बढाइदिने वा त्यो नभए जोगाइदिने खालका दल र ती दलले खडा गरेका उमेदवारलाई खुसुक्क नोट दिन्छन् । लाखौँलाख चन्दाको नाममा दाम दिन्छन । मध्यम वर्गीयलाई धनी हुने लोभ भन्दा गरिब भइने पो हो कि भन्ने पिरलो सधैँभरि हुन्छ । यही कारण मध्यम वर्गीय मतदाताले भोट बेच्छन तर खुलेआम भोट बेच्दैन, खुसुक्क बेच्छन । अलिकति भए पनि भोट बेचेर कमाएको पैसा हेरेर राहत महसुस गर्छ । केहि मतदाता जजसले नोट दिन्छ उसैलाई भोट दिने कबोल गर्छ, तर भोटचाहिँ अन्तिममा जसले ज्यादा नोट दिन्छ उसैलाई दिन्छन ।
केही मतदाताले पैसा एउटाको लिने र भोट अर्कालाई दिने पनि गरे भन्ने थाहा हुन आयो । यति भईकन पैसाको खोलो जसले बगायो त्यो खोलोको असर निर्वाचनमा परिछाड्यो । पैसाको खोलो नबगाउनेले भोट पनि त्यही तरिकाले पाए । यो स्थानीय निर्वाचनमा केही मतदाताले आफ्ना नाता पर्ने उमेदवारलाई भोट दिए, जब कि ती अर्कै पार्टीका संगठित सदस्य थिए ।
एकैतिर, एउटै सामाजिक संगठनमा रहेर काम गरेको, एउटै थरका मानिस भएको नाता जस्ता कारणले पनि मतदाताले मत दिए । तर, सबैभन्दा प्रभाव भने “भोटका लागि नोट”कै परेको विश्लेषण गरियो । नेपालको बढेबढे समस्यामध्ये एउटा समस्या आर्थिक भ्रष्टाचार हो भनिएको छ । भ्रष्टाचार हटाउने जिम्मा राजनीतिक दल र ती दलका नेतृत्व पंक्तिको हो ।
दलका उमेदवारले नै भोटका लागि नोट ओछ्याउने अभियानमा लागेपछि देशबाट आर्थिक भ्रष्टाचार घट्ने सम्भावना पर धकेलिँदै गएको देखियो । राजनीतिक दलले कुनै पनि हालतमा मतदातालाई एक पैसा पनि नदिने नीति लागू गरे । भोट बेच्न बसेका भोट व्यापारीले बिनापैसा भोट दिने अवस्था आउँथ्यो । त्यो नभए राजनीतिक दलका उमेदवारले जतिनै पैसा दिए पनि भोट नबेच्ने अडान लिन सके यो खालको भ्रष्टाचार हुने थिएन ।
तर, यी दुवै काम अब असम्भव बन्दै गएको देखिन्छ किनकि अब उमेदवार यसरी विश्वस्त भइसके कि कुनै पनि हालतमा पैसा नलिई भोट दिनेवाला छैनन् । अर्कोतर्फ, मतदातालाई यस्तो लागि सक्यो कि निर्वाचनका बखत दलका उमेदवारले भोट किन्न नगद लिएर दैलादैला जसरी पनि आइपुग्छन् । निर्वाचनका बखत भोट खरिद गर्ने पक्ष र बेच्ने पक्ष खरिद–बिक्रीका लागि तम्तयार छन्, सधैँसधैँका लागि ।
यसकारण पनि यो अवस्थाको अन्त्य नगरेसम्म यो देशबाट निर्वाचनकेन्द्रित आर्थिक भ्रष्टाचारले निरन्तरता पाइरहने छ । भोट बेच्नु अपराध हो भने गरिबीको फाइदा उठाएर नोटमा भोट किन्ने काम महाअपराध हो । आगामी वर्षहरुमा हुने निर्वाचनमा भूल सुधार्नु पर्छ । मतदाताले भातै खान नपाए पनि भोट अब देश बनाउने फर्मुला भएको पार्टीलाई दिनुपर्छ । राजनीतिक दल हाँक्नेले पनि अब पैसा फ्याँकेर मत बटुल्ने काममा पूर्णविराम लगाउनुपर्छ । यदि आगामी दिनमा हुने प्रदेश र प्रतिनिधिसभाको निर्वाचनदेखि भोट किन्ने र बेच्ने काम बन्द गरियो भने पनि मुलुकमा भ्रष्टाचार कम हुँदै जानेछ, भौतिक विकासले गति लिनेछ । यो स्थानीय निर्वाचनमा भोट बेच्ने जनता र किन्ने उमेदवारले गरेको भयानक गल्ती अब नेपालको इतिहासमा अन्तिम गल्ती हुनुपर्छ ।