त्यो बेला,चालिसको दशक, गाउँभर मान्छेहरु भरिभराउ हुन्थे । गाउँका घरमा कम्तिमा पनि ५/६ जनाको परिवार हुन्थ्यो ।
हाम्रो परिवारमा त अझ हजुरबुबा, हजुरमुमा, बाआमा, ठूला बाआमा, फूपुहरु, दिदीहरु अनि भाइहरु गरी बाह् पन्ध्र जनाको फौज नै थियोे ।
अहिले पो थाहा भो, मान्छे अनुसारको कामको बाँडफाँड अलिखित रुप धेरै नै व्यवस्थित रहेछ । हजुरबुबा घर बाहिरको कामको रेखदेख संम्हाल्नु हुन्थ्यो । हजुरमुमा घरभित्रैको ।
फुपूहरुको काम हजुरमुमालाई र आमाहरुलाई सघाउने हुन्थ्यो । बाहरुबाहिरको काममा हजुरबुबालाई सघाउने र गोठ खेतको व्यवस्थापन हुन्थ्यो ।
बढी मारमा चाहिँ आमाहरु पर्थे । विहानीको लिपपोत, गोठ, खेत÷बारी, बाख्रापाठा, गाई÷गोरु अनि भैसीको घास÷दाउरा, मेलापात अनि भुराभुरीको स्याहारसुसार ।
हाम्रो काम भने बाख्रा अनि गाइवस्तु चराउने, दुधिलो/पँैंयु अनि पातिका घास काट्ने, थुन्चेमा पतकर सोहर्ने, फरिको बार्न निगालो बाँस ओसार्ने, रोपाइ गर्दा आली र कान्लामा भटमास रोप्ने, ठूलाले ड्याङ पारेको ठाउँमा आलुका विउ अनि लसुनका विजु रोप्ने ।
ठूलाबाले फुलेका काउलीको बीउबाट उमारेको काउलीको बिरुवा रोप्न खुब रमाइलो लाग्थ्यो ।
राउतगाउँको छेउ मै पानीको ठूलो मूल छ । २०४१ माघ १४ गते स्वीस सरकारले “सघन पहाडी क्षेत्र विकास परियोजना अन्तर्गत खानेपानीको धारा बनाइदियो । आमाहरुको लागि पौढ शिक्षा अनि तरकारीको लागि रायोको सागको विउ वितरण पनि गरेको थियो ।
बाख्रावस्तुका मलले गर्दा रायोको सागको आकार नाङ्लो जत्रै हुन्थ्यो । चुलेसीमा हजुरमुमा र आमाहरुले त्यो सागलाई कट्कट काट्दा नै फैलिने वास्नाले एक झमटको भोक जगाईदिन्थ्यो ।
डाँडाबारी अगाडिको तल्लोबारीको तोरीको भुटुनमा मेथी पट्काएर काटेको सागलाई झ्याँइया पारेर ओइरिएपछि त्यसमाथि कचकच सिलौटोमा कुटेको अदुवा र नून हालेर पकाएको त्यो “राउतगाँउको रायोको साग“ को कसरी बयान गर्ने ?

अनि, धेरै जसो छाँक दालको सट्टा सागको झोल हुन्थ्यो । त्यसो त चौलानी हालेर मकैंको पिठो छरेर उमालेको झोलले फाचापुको मासको दाललाई माथ गर्थ्यो ।
आज भगवती काकीले मेरो लागि साग टिप्दा पो थाहा पाए साग त दुब्लाएछ । फिल्ड अनुगमनको क्रममा सुस्पा–क्षमावतिको पहरेमा “त्यो साग“ फेला पार्न सफल भएँ ।

स्रोतः भीमेश्वर नगरपालिकाका इन्जिनियर  सुरेश राउतसरको फेसबुक वालमा समेटिएको स्मरण