शिवाकोटीका पूर्खाले सबैभन्दा पहिला बनाएको शिव कुटी,भुकम्पपछि अझै पुनः निर्माण हुन सकेन ।
2 वर्ष अगाडि | समदृष्टि अनलाइन संवाददाताविनिता शिवाकोटी
सत्रौ शताब्दीमा अस्तित्वमा रहेको दोलखा सुनखानीको चौघरा दरबार र कालिनाग मन्दिर भन्दा पुरानो शिवकुटी मन्दिरको अस्तित्व लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । जीर्ण अवस्थामा रहेको शिव कुटी २०७२ सालको विनाशकारी भुकम्पले पूर्णरुपमा क्षति पूगेपछि अहिले भग्नावशेषसमेत देख्न कठिन हुने अवस्थामा पुगेको छ । सत्रौ शताब्दीमा सुनखानी छिरेका पाध्य व्रामहण (शिवाकोटी) प्रवेश गरी छाप्रो हालेर बास बसेको सबैभन्दा पुरानो स्थान छपर्कुमा रहेको शिवकुटीको इतिहास संरक्षण हुन नसकेको स्थानीयको गुनासो छ । ऐतिहासिक दोलखा दरबारको जस्तै प्यागोडा शैलीको छाना रहेको कुटी भत्किएपछि पुन निर्माणमा कसैले चासो नदिदा पुरानो इतिहास हराउने चिन्ता छ, स्थानीय जेष्ठ नागरिक रामप्रसाद शिवाकोटीको ।
केही दलिन,थाम,ढुङ्गा,इटा,झिंगटी भ्याल,ढोकाका नमुना एक स्थानमा थुप्रो लगाएको अवस्थामा छ । जिम्मेवारी कसैले लिएका छैनन् । कति सामान हराउदै गए । कालिनाग मन्दिर पुरानै शैलीमा निर्माण सम्पन्न भएको छ । चौघराको पनि काम शुरु भएको छ तर हाम्रा पूर्खाले पाइला राखेको र पुर्खाको आस्थाको केन्द्र शिवकुटी निर्माण गर्न कसैले चासो नदिएको स्थानीय कृष्ण प्रसाद शिवाकोटी गुनासो गर्नुहुन्छ ।
वर्तमान समयमा कालिनाग संरक्षण समितिले नै व्यवस्थापन गर्ने गरी गणेश पाटी बनिरहेको छ । शिवकुटीको थाम समेत गणेश पाटी निर्माणमा प्रयोग भइसकेको छ । तर दोलखाको उत्तरी क्षेत्रमा नै पहिलो पटक बनेको शिवकुटीका अर्थात गणेश पाटीका विषयमा भने कसैको चासो छैन् । वि.सं २०७२ सालमा नै पुरातत्व विभागमा निवेदन दिएपनि कुनै प्रक्रिया अगाडि नबढेको जिविस पूर्व उपसभापति समेत रहनु भएका स्थानीय कृष्ण प्रसाद शिवाकोटीको गुनासो छ ।
गाउँपालिका अध्यक्ष अर्जुृन शिवाकोटीले आफ्नो कार्यकालमा पुरानै शैलीमा शिव कुटी निर्माण सम्पन्न गर्ने प्रतिवद्धता जनाउनु भएको छ ।
भुकम्पपछिको कुटी
शिव कुटी
शिवाकोटीका जिजु कुमाउ गढदेखि आएको इतिहास छ । कुमाउ गढबाट आएको हुनाले शिवाकोटीहरुलाई कुमाई भन्ने गरिन्छ । किम्बदन्ती अनुसार सत्रौ शताब्दीतिर भारतमा हिन्दु र मुस्लिमको धार्मिक युद्ध पछि महिला र केटाकेटी माथि आक्रमण हुन थाल्यो । सबैभन्दा बढी महिला र बालबालिका जोखिममा परे । असुरक्षित महशुस गरी आपनो अस्तित्व जोगाउन र जीवन रक्षाका लागि नेपाल पसेका गणेश पाध्य सहितको पाण्डेय व्राह्मण समुह डोटी,दार्चुला,दिपायल हुदै काठमाण्डौमा बसोबास गर्न थाले ।
जतिवेला दोलखामा नेवारहरुको राज्य थियो । दोलखा भीमेश्वरको लागि शक्तीशाली व्रामहण खोज्दै जाँदा काठमाण्डौमा पूर्खा गणेश पाध्य लगायतका जिजु भेटेको एक थरीको भनाई छ । केही समय भीमसेन थानमा बसेपछि जिजु गणेश लगायतको समूहले “हामी त गाई चराउने मानिस संधै एक स्थानमा वस्न सक्दैनौ” भनेपछि दोलखाका तत्कालीन राजाले मनपर्ने स्थानमा बस भन्ने आदेशपछि हालको छपर्कु (कालिञ्चोक गाउँपालिका ८) मा पहिला बसोबास शुरु गरेको इतिहास रहेको छ । गाई चरणका लागि विगु डाँडादेखि जिलुको तारे पहरोसम्म विर्ताका रुपमा दिएको उल्लेख गरिएको छ । विगुडाँडादेखि जिलुको तारे पहरोसम्मको विर्ता मध्ये छपर्कुमा रोजेर बसे । बसोबासका लागि छाप्रो बनाएको थियो । छाप्रो बसेको स्थान भएर हाल छर्पकु भनिएको बुढापाकाको भनाइ छ ।
२००७ पछि कुटीको अवस्था
स्थानीय समाजसेवी कृष्ण प्रसाद शिवाकोटीका अनुसार तत्कालीन दोलखा दरबारको शैलीमा निर्माण भएको थियो । कुटीको मर्मत सम्भार दोलखा दरबारबाट नै हुदै आएको थियो । राणाकालीन समयसम्म दोलखाबाट नै मर्मत सम्भारका काम हुने गर्थे । प्यागोेडा शैलीको झिंगटीको छाना भएको शिवकुटी विस्तारै जिर्ण वन्दै गयो ।
शिवाकोटीका अनुसार २०२८ सालसम्म दोलखा भीमेश्वर मन्दिर संरक्षण समितिबाट नै मर्मत गर्ने चलन थियो । त्यसपछिको समयमा पञ्चायती शासन व्यवस्थाको मध्य अवस्थामा कालीगढ पनि आउन छाडे । कुटी जीर्ण हुदै गएपछि स्थानीय कर्णानन्द शिवाकोटीको पहलमा ढुङ्गाको छाना फेर्ने काम भयो । जतिवेला श्रीप्रसाद खरेलबाट १ सय,नारायण प्रसाद शिवाकोटीबाट १ सय र कर्णानन्द शिवाकोटीबाट ५ हजार रुपैयाको लागतमा ढुङ्गाको छाना लगाइएको थियो । जुन कुटीमा विगतदेखि नै विभिन्न स्थानबाट आएका जोगी,सन्यासी आएर ध्यान तपस्या,प्रवचन गर्थे । जुन छानासहितको कुटी २०७२ सालको विनासकारी भुकम्पका कारण पूर्ण रुपमा क्षति भयो ।
शिवकुटीको ऐतिहासिक सन्दर्भ
गणेश पाध्य लगायतको समुह सबैभन्दा पहिला सुनखानीको छपर्कुमा छाप्रो हाली बसोबास शुरु गरे । शिवाकोटीका जिजु गणेश पाध्य विहान ३ वजे उठ्थे । नजिकको जँुगे पँधेरामा नुहाउने,नित्य जपध्यान तपस्या गर्ने र छाप्रोमा आएपछि शीवको नित्य पूजा गर्ने गर्थे । दैनिक पूजापछि १२ बजेपछि खानाको लागि ६ गाँस मुछ्ने ,एक गाँस पर सारेर राख्ने,पर सारेको गाँस कुनै जीवजन्तुले खाएपछि मात्र पञ्चगाँस खाने विशेषता थियो जिजु पाध्यको ।
एक दिनको कुरा हो,दैनिक नित्यकर्मपछि सदाभंmै नियमअनुसार एक गाँस पर सारेको खाने कुनै जीव जनावर आएनन् । जिजु चिन्तित हुदै ”धर्म पुगेन” भन्ने सोचेर शीवजीको पुकार गर्न लागे । माथि फर्केर ध्यान गर्दै गर्दा जट्टाधारी शिवजीको दर्शन दिए । कुटी भएको स्थानमा शीवजीले दर्शन दिएका थिए । भए । जहाँबाट शिवजी अन्तरध्यान भए त्यही स्थानमा शिवजीको कुटी बनाइ सेवा गर्न शुरु गरे गणेश पाध्यले । शिवजीको सेवा गर्ने भएकै कारण गणेश जीजुलाई शिवाकोटी भनिएको किम्वदन्ती छ । जतिवेला जिजुहरुकै आग्रहमा कालीगढले प्यागोडा शैलीको शिवकुटी बनाउन लगाएका थिए । जुन झिंगटीको छानाले छाएको थियो । त्यसपछि गणेशमन्दिर,कालिनाग मन्दिरको स्थापना गरेको भनाई छ । मन्दिर पाँच शुरे छाना भएको थियो ।
शिवजीको नाममा कुटी बनाएर सेवा गरेवापत शिवाकोटी भनिएको मानिन्छ । दोलखाको इतिहासमा पनि शिवाकोटीको इतिहास रहेको छ । दोलखाभन्दा उत्तरमा सबैभन्दा पहिला बनेको कुटी शिव कुटी भएको जिल्ला विकास समितिका पूर्व उपसभापति कृष्ण प्रसाद शिवाकोटीको दावी छ ।
कुटीका विशेषता ः
कुटी रहेको मन्दिरमा चौथो पुस्तासम्म नियमित पुजा गरेको किंम्वदन्ती भेटिन्छ । भीमेश्वर मन्दिरमा दैनिक पूजाको लागि पूजा सामग्री पु¥याउने चलन रहेछ । पछि औसी र पुर्णेमा मात्र सामग्री लान थालियो । पछि सबै छाडियो । कुटीमा योगीहरु बस्थे । गाउँमा सीधा उठाउने,दैनिक पूजा सामग्री भीमेश्वर मन्दिरमा पु¥याउने काम हुन्थ्यो । कुटी व्यवस्थापनका लागि रामदत्तकी आमा पार्वती शिवाकोटी(कृष्ण प्रसादकी जिजु आमा) ले ५ पाथी मकैको विउ गुठीका रुपमा दान गर्नुभएको थियो । शिवाकोटीहरुले औसी र पुर्णेमा सिधा दिने चलन थियो । थुप्रै योगीहरु आउने बस्ने,पूजा आराधना गर्ने,ध्यान तपस्या गर्ने गर्थे ।
वि.सं २०२२ । ०२३ सालतिर कुविजा व्राम्हणका अविवाहित दुई दाजुभाइ वस्थे । केही समयपछि ती दुइ दाजुभाइ एकै दिन विहान र बेलुका गरी मृत्यु भएपछि कुटीमा जोगी बस्न छाडेका थिए । सवै शिवाकोटीहरुले औसी पूर्णेमा दान गर्ने,एक पाथी धान र एकभारी पराल दिनुपथ्र्यो । कुटीमा बस्ने जोगीले गाई पाल्ने काम गर्थै । औसी पुर्णेमा दोलखा भीमसेन मन्दिरमा पूजा सामग्री लाने चलन थियो । जोगीहरुले पालैपालो सामग्री लाने गर्थे ।
कुटी जीर्ण अवस्थामा थियो । वि.स.२०७२ सालको विनाशकारी भुकम्पले कुटी पूर्णरुपमा क्षति भयो ।
भीमेश्वर मन्दिरमा भोलि क्षमा पूजा गरिँदै
समदृष्टि अनलाइन संवाददातादोलखाको भीमेश्वर शिलामा पसिना आएपछि भोलि क्षमापुजा गरिने भएको छ । प्रसिद्ध दोलखा भीमेश्वरको शिलामा एक हप्ताको अवधिमानै...
असारे लोक संस्कृति
समदृष्टि अनलाइन संवाददाताविनिता शिवाकोटी वर्षभरका बाह्र महिनामध्ये असार एक महत्वपूर्ण महिनाका रुपमा लिइन्छ । अझ कृषि र कृषकका लागि यो विशेष...
चरिकोटमा साङ्गीतिक गजल साँझ हुने
समदृष्टि अनलाइन संवाददातादोलखा सदरमुकाम चरिकोटमा साङ्गीतिक गजल साँझको आयोजना हुने भएको छ । बृहत दोलखा महोत्सवको अवसर पारेर दोलखा उद्योग...
स्रष्टा सुशिला शर्माको तेस्रो कृति ‘भुमरी’ विमोचन
समदृष्टि अनलाइन संवाददातासाहित्यकार सुशिला शर्मा न्यौपानेको तेस्रो पुस्तक भुमरी उपन्यास शनिवार विमोचन गरिएको छ । भानु विद्यापति साहित्य प्रतिष्ठानको संयोजनमा सदरमुकाम...
दोलखामा शनिबार गजल साँझ हुने
समदृष्टि अनलाइन संवाददाताभानु विद्यापति साहित्य प्रतिष्ठान दोलखाको गजल साँझ कार्यक्रमको आयोजना गर्ने भएको छ । भोलि बेलुका ४ बजेदेखि बेलुका ७...
सहस्र धारासहित स्वस्थानी ब्रत समापन
समदृष्टि अनलाइन संवाददाताऐतिहासिक दोलखा बजारमा सहस्रधारासहित श्री स्वस्थानी व्रतकथा विधिपूर्वक सम्पन्न गरिएको छ । व्रत समापनको दिन ऐतिहासिक दोलखा बजारमा सहस्र...